Blog van Marie-Thérèse ter Haar 2018

De Moskouse 'City'. / Foto: © Deensel.
De Christus Verlosserkathedraal in Moskou, de hoogste en grootste Russisch-orhtodoxe kerk ter wereld. / Foto: © 2016 Trijnie Duut.
Het Radisson Royal Hotel in Moskou is een fraai voorbeeld van Stalinarchitectuur. / Foto: © I, Lite.

Fascinerend moskou

december 2018

Ik kan soms mijn ogen niet geloven als ik zie wat er in Moskou de afgelopen vijftien jaren ten goede is veranderd. Niet alleen het uiterlijk van de stad maar ook het innerlijk van de Moskoviet. Overal in de stad, ook in de buitenwijken, is gerestaureerd. Het is soms nauwelijks voor te stellen dat hier tien jaren geleden de maffia het straatbeeld regeerde en dat twintig jaren geleden nog het communistische sfeertje overheerste.

Nog steeds herken ik plaatsen waar ik moedeloos heb gestaan. De straten waren verlaten, er was nauwelijks straatverlichting, ik werd angstig van de stilte, grauwe wegen en bedrukte sfeer. De enkeling die ik de weg kon vragen, gaf een kort antwoord. Koffietentjes waren nauwelijks te vinden. De plek waar ik toen huilend op een muurtje ben gaan zitten (en het land vervloekte) herinner ik mij als de dag van vandaag. Op diezelfde plek, bij het standbeeld van Bagration, koop ik nu koffie en rijzen voor mij futuristische wolkenkrabbers op; de beroemde Moskouse ‘city’ waar moderne hoogbouw op een soort eiland bij elkaar staat. Goed geklede zakenmensen rijden de ondergrondse garages in. Ik loop verder over de Koetoezovski prospekt waar de monumentale Stalingebouwen nu worden beheerd door banken en andere bedrijven en waarin nu dure appartementen zijn.

Ik kom aan bij de imposante Christus de Verlosserkerk, die letterlijk vanaf de grond opnieuw is opgebouwd en steek het bruggetje over naar het gebied waar de modernekunstgaleries niet onder doen voor de westerse. Hippe Russen bepalen hier het straatbeeld. Het is een mooi contrast met het prachtige middeleeuwse Kremlin en zijn Byzantijnse kathedralen en kerken, dat even verderop ligt. De eeuwenoude geschiedenis van Rusland blijft indrukwekkend. 

Ik loop verder naar de Tverskaja, waar rechts van deze hoofdstraat talloze nieuwe winkels en cafés gevestigd zijn. Twintig jaar geleden moest ik hier bij het hoofdpostkantoor nog drie weken wachten op een telefonische verbinding met Nederland!

Het Tsjechov theater heeft een gezellig restaurant en veel Moskovieten genieten van hun koffie of lunch. Prachtig zijn de gerestaureerde passages van de Kamenka en Petrovka. Ik kom uit bij de achterkant van het het  Bolsjoitheater en ik blijf dit een Mekka vinden van het echte Russische cultuurleven. Graag mag ik ook het nieuwe wetenschappelijke centrum bezoeken, Zarjadiye. Het ligt bij de Basiliuskathedraal op het Rode Plein en is de trots van studenten en alle Russen die zich met natuur, milieu, klimaat, geografie, hightech en wetenschap bezighouden. Een echte Siberische ijsgrot is een van de hoogtepunten, als ook een ruimtevaartvlucht boven Moskou en een prachtige concertzaal in de openlucht. Het meest raakt mij in hedendaags Moskou de prettige sfeer op straat.

De Russen lijken blij met hun gerestaureerde stad en je ziet ze wonderwel een omweg maken om hun vuilnis of sigarettenpeuk naar een prullenbak te brengen. Ook politieagenten die tien jaar geleden nog grof en corrupt waren, hebben een metamorfose ondergaan. Het lijkt voor hen nu ‘in de mode’ om vriendelijk te zijn en het is not done om nu nog ‘bij te klussen’ door willekeurige boetes op te leggen. Zelfs de automobilisten die, tien jaar geleden nog woest toeterden en op elkaar scholden, lijken nu rustig hun tijd uit te zitten ondanks de giga files.

Natuurlijk is in Moskou niet alles koek en ei, maar in welke stad is dat wel zo? Moskou heeft grote stappen voorwaarts gezet en weet mij telkens weer te fascineren.


De Russische kosmonaut Aleksej Ovchinin. / Foto: © NASA/Bill Ingalls.

Ruimte voor samenwerking

november 2018

Ik weet nog goed dat ik samen met mijn Russische vriend die is geboren op dezelfde dag dat Joeri Gagarin de ruimte in werd gelanceerd (12 april 1961), rondtoerde over de Kazachse steppen, met als hoogtepunt een bezoek aan de stad Baikanoer, met in de verte voor ons de lanceerbasis Baikanoer. 

Sinds mijn vriends geboortedag was Joeri dus zijn held en hij volgde naast alle technische ruimtevaartverworvenheden ook de psychologische ervaringen van de kosmonauten. Urenlang zaten we te kijken naar de Sovjettelevisie waar zij vertelden over onze planeet Aarde, die zij vanaf grote afstand zagen liggen. Die Aarde was zo prachtig met alle continenten, zeeën en bergen maar tevens ook zo kwetsbaar. We zouden eigenlijk maar een héél klein bolletje zijn in dat immense heelal.  

Wie had toch ooit kunnen denken, na die Koude Oorlogsjaren dat geen Amerikaan op Baikanoer kon komen, dat de Amerikanen en Russen nu samenwerken in voormalig Sovjetgebied op het gebied van de ruimtevaart.

Op de 11e oktober zaten de Russische Aleksej Ovtsjinin en de Amerikaanse Nick Hague gebroederlijk samen in hun Sojoezraket. De Sojoez werd gelanceerd vanaf diezelfde Russische ruimtevaartbasis Baikanoer en was op weg naar het internationale ruimtestation ISS. Rusland is het enige land ter wereld dat mensen naar het ISS kan sturen en Amerika is afhankelijk van de Russische Sojoezraketten Amerika schrapte in 2011 hun extreem dure en onveilige spaceshuttle.

De Russische Sojoez raket geldt als zeer betrouwbaar. En toch ging het een aantal minuten na de lancering mis, nadat het eerste deel van de Sojoez zich had losgemaakt. De vluchtleiding bleef rustig en zette een noodprocedure in. De neuskegel van de enorme raket maakte zich los en viel terug naar de aarde. Hague en Ovtsjinin landden ongeveer 550 km verderop van Baikanoer. Ze waren gelukkig ongedeerd en ze maakten een gebroederlijk indruk daar in de weidse Kazachse steppe.

Het ongeluk met de Sojoezraket was twee dagen lang wereldnieuws. Even klonk in de media het samenwerkingsverband van de VS en Rusland in de ruimtevaart. Even geen nadruk op de aardse strijd tussen de twee grootmachten maar nu eens aandacht voor het feit dat de VS en Rusland in de ruimte wel samenwerken. 


Oude vrouw tijdens de viering van 9 mei in Moskou. / Foto: © Jessica Brandsma.
Duitse soldaten bij Sebastopol, november 1941. / Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Zjidi mena (‘Wacht op mij’)

september 2018

Zomaar, ergens in een van de duizenden afgelegen dorpjes in het weidse Rusland, lopen we op 9 mei langs het plaatselijke monument in de provincie van Veliki Loeki. Het is duidelijk een speciale dag omdat er zoveel keurig aangeklede mensen toestromen naar het monument. Lada’s rijden af en aan en parkeren langs de weggetjes die de typisch Slavische lintdorpen kenmerken. Uit sommige auto’s lijken soms meer dan zes personen te komen. Jong en oud, iedereen is prachtig uitgedost. We zien vrouwen met bloemen, kinderen met ballonnen, jonge mannen met linten en oudere mannen met medailles. Op deze belangrijkste feestdag van Rusland is iedereen met elkaar verenigd. De mensen lopen waardig en in stilte naar het monument.

De burgermeester staat op een podiumpje naast het monument. Hij oogt als een prettig mens van middelbare leeftijd en heeft een open blik. In zijn voorkomen is hij duidelijk de vertegenwoordiger van het nieuwe hedendaagse provinciale Rusland. Ingetogenheid en vertrouwen uitstralen is het antwoord op de decadentie en grofheid van vele ambtenaren in de jaren negentig.

Hij spreekt over de bevrijdingsdag en noemt gezinnen in zijn district die nooit zullen weten waar hun familieleden om het leven zijn gekomen. Vervolgens komen andere dorpsbewoners aan het woord. Een baboesjka hoopt nog steeds dat haar twee broers ergens gevonden worden… Een man spreekt over zijn vader die vocht bij Sebastopol en nooit gevonden is. Een andere vrouw zoekt haar moeder, die ten tijde van de oorlog verpleegster was in Smolensk. Hier hoor je een paar voorbeelden van Russen die niet weten waar hun familieleden zijn, of waar ze om het leven zijn gekomen. Ruslands ongelooflijke zoektocht naar miljoenen mensen….

Wacht op mij (‘Zjjdi menja’) is een van de indrukwekkendste televisieprogramma’s in Rusland. Het gaat over mensen die in de oorlog hun familie of verwanten kwijtraakten. Soms worden alleen de lichamen van vermisten gevonden, in ieder geval maar weet hun familie dan iets meer.

Hedendaagse studenten zetten zich massaal in om in de oneindige gebieden te graven in de bossen en moerassen. Iedere dag worden er patronen of riemen gevonden met nummers of namen van soldaten of andere personen. Het is voor vele studenten een echte missie. Het is bijna een race tegen de klok om een familielid nog te informeren dat jouw dierbare in de bossen bij Novgorod of welke willekeurig Russisch gebied gevonden is.

10 september 2018


Boek Jaap ter Haar: 'Boris'.
Regiment van de Onsterfelijken, Sint-Petersburg, 9 mei 2016. / © 2016 Vasyatka1.

Boris en de vergevingsgezindheid van de Russen

augustus 2018

Als kind las ik het kinderboek Boris van Jaap ter Haar en het is zonder meer een van de redenen waarom ik gefascineerd raakte in het immense Rusland. Die jonge dappere Boris was mijn held! Om in de Tweede Wereldoorlog in het belegerde Leningrad andere mensen te redden van de hongerdood …

Dit waargebeurde verhaal gaat over het overleven in de omsingelde stad, waar 3 miljoen Russen waren afgesloten van voedsel en water. Samen met zijn buurmeisje Nadia maakt Boris van alles mee. Beide kinderen proberen hun moeders, broertjes en zusjes in leven te houden tijdens het Beleg van Leningrad. Door kinderogen worden de warme zomers beschreven (wat te doen met alle mensen die niet meer ‘wakker’ worden?) tot en met de helse kou tijdens de barre wintermaanden. Ondanks de vreselijke winter van ’42/’43 hopen de Leningraders op nog meer kou omdat er dan vrachtwagens vol met voedsel over het ijs van het Ladogameer kunnen rijden. Helaas ontdekken de nazi’s deze aanvoerlijn en zij bombarderen het ijs waardoor er vele vrachtauto’s door het ijs zakken.

Het beleg van Leningrad duurde bijna twee en een half jaar en circa 1,5 miljoen mensen kwamen om het leven. Als Hitlers Duitsland na de slag bij Stalingrad verslagen wordt moeten de nazi’s op de terugtocht. Boris hoopt in de vroege lente onder de stadspoort van Leningrad te kruipen om een paar aardappels te vinden. De schrik slaat hem om het hart als een paar wraakzuchtige nazi’s hem ontdekken. Een Duitser grijpt Boris en duwt hem verderop in een greppel. Zogenaamd om hem dood te schieten maar hij schiet er ver naast. Nadat de kust veilig is laat dezelfde Duitser Boris ontsnappen.

Vaak verbaas ik mij over de vergevingsgezindheid van de Russen. Zo ook wat betreft hun visie op de nazi’s. Circa 30 miljoen Sovjetburgers verloren het leven… een nauwelijks te bevatten getal. Toch hoor ik vaak bij vele Russen, net als bij Boris, dat er onder de Duitsers ook goede mensen zaten, voor wie de Tweede Wereldoorlog eveneens dramatisch was om in te leven …


President Vladimir Poetin met de FIFA-Wereldbeker in het olympisch stadion Loezjniki in Moskou, 9 september 2018 / Foto: ©: www.kremlin.ru.

Eyeopener: Als Rusland gewoon ‘hip’ zou zijn

juli 2018

In eerste instantie was ik opgelucht dat Nederland niet meedeed aan het WK voetbal. Dat zou tenminste wat rust geven in de algehele Rusland-fobie (Rusland-hysterie) in de berichtgeving en in de politiek. Nu denk ik: wat jammer dat Nederland er niet bij was. Het had menig journalist en politicus en honderdduizenden voetbalfans een ander beeld gegeven van het o zo verafschuwde Rusland.

De afgelopen weken waren één groot verbroederingsfeest op de terrasjes en cafés rondom het Rode Plein. Russische baboesjka’s dansten met Colombiaanse macho’s, Russen oefenden hun Engels met Fransen, Brazilianen legden hun tatoeages uit aan Russen, Russische schonen droegen een Poesjkin-gedicht voor aan de Engelsen, Duitsers zongen met Russen hun beider volkslied …

Wat een happiness, wat een verbroedering tussen Russen en andere nationaliteiten. Zo genoot ik in Sint-Petersburg van de uitgelaten sfeer op de roltrappen, zingende Russen samen met de buitenlandse fans. Ik zag in Vilnius, waar die avond het Russische team won van Spanje, een grote groep Litouwse (!) studenten die voor de Russische minderheid in hun land zong. De beroemde tekst van Britse de rockster Sting klonk: ‘Russians love their children too’. Ook op Russische binnenlandse vluchten, waar handen- en voeten-taal voor hilarische momenten zorgde, was prachtig om te zien.

In de andere Russische speelsteden werden de fans op gastvrije manier ontvangen en menig buitenlander vergaapte zich aan de prachtige architectuur van deze steden en hun Europese sfeer. Bovenal was de hartelijkheid, de openheid en de warmte van de Russen een eyeopener voor vele buitenlanders. Een Engelsman gaf zijn vrienden die ervan afzagen naar Rusland te reizen met de opmerking ‘Je kunt daar echt vergiftigd worden’, groot ongelijk.

Duizenden andere buitenlanders zeiden dat ze niet hadden verwacht dat de Russen zo geweldig en gastvrij waren. Menigeen sloot af met de mededeling dat ze de negatieve reacties op Rusland niet langer voor zoete koek zouden slikken.

Ook de Russen waren overgelukkig. Wat hunkerden ze naar een moment dat zij eindelijk positief in het nieuws kwamen. Lang leve dit grootse feest in Rusland waardoor vele westerlingen gaan zien dat er een propagandaoorlog gaande is van buitenproportionele aard.

Behalve dat ons in Nederland KGB-termen, Poetins blote bast, onderdrukking of andere Russische ellende even bespaard bleven, konden westerse media niet anders concluderen dan dat het een goed georganiseerd WK was. Zoals sommigen het formuleerden: ‘de Russen zijn opener geworden’. Het zal ongetwijfeld goed bedoeld zijn maar toch klinkt er weer dát waardeoordeel in. Wie mag dat nou bepalen dat Russen voor het WK niet open waren?

Maar stel nou dat Rusland ‘hip’ zou zijn? Zouden we dan nu anders tegen het grootste land ter wereld aankijken? Open en hartelijk waren de Russen altijd al, feestvieren konden ze al eeuwenlang, Europese waarden streven ze al eeuwen na. Wij westerlingen kwamen er zelden mee in aanraking omdat we het land niet bezochten. We gingen het land niet zelf ontdekken of beoordelen. Rusland staat helaas niet boven aan de lijst van vakantielanden. Cultuurliefhebbers voor de Hermitage of het Kremlin daargelaten, maar ook dan kom je meestal niet in aanraking met de gewone Rus en zijn cultuur. Daarbij heeft de continue stroom van anti-Ruslandinformatie zijn vruchten afgeworpen. Zoals vele buitenlanders nu voor het eerst de ‘andere kant’ van de Russische maatschappij en de Russen als persoon zagen, zo geldt deze ontdekkingstocht ook op andere gebieden. Er is altijd een andere kant van het verhaal en daarvan weten/horen wij westerlingen veel te weinig. Ja, sport verenigt mensen en het is waarschijnlijk de makkelijkste manier om een propagandaoorlog te doorbreken.

Ik maak me geen illusies. Dank aan de miljoenen buitenlandse fans die naar Rusland gingen en met de Russen hebben kennisgemaakt, maar ik vrees dat we volgende week gewoon weer doorgaan met de orde van de dag van Stalin, goelagkampen, onderdrukking en Poetins blote bast.


Reacties zijn gesloten.